Riga door de ogen van Zaiga: prachtige rondleiding door een ‘local’

Het regent pijpestelen als gepensioneerd muzieklerares Zaiga me opwacht voor een rondleiding door Riga. Of ik een paraplu heb? Nee. Maar ik ben niet van suiker. Dus daar gaan we. Al snel kom ik erachter dat een rondleiding door een ‘local’ zeker meerwaarde heeft als je een stad echt wilt begrijpen. 

Ook leuk: maak een fietstour in Riga.

Art nouveau in Alberta iela

Mijn hotel ligt op een gunstige plek, vertelt Zaiga terwijl ze in een flink tempo begint te lopen. Vlak bij ligt Alberta iela, oftewel de Albertstraat, met mooie voorbeelden van de vele Art Nouveau-/Jugendstil-panden die Riga rijk is. Aan het begin van de twintigste eeuw was dit dé bouwstijl als je een mooi pand liet bouwen. Gebouwen in deze stijl zijn duidelijk te herkennen aan het gebruik van betekenisvolle ornamenten, legt Zaiga uit. Zo dienen griezelige maskers op de gevel als bescherming tegen onheil en zijn afgebeelde leeuwen een teken van kracht. Ook aan de ramen zijn deze panden goed te herkennen. Die hebben vaak afwijkende vormen, of ze komen naar voren vanuit de gevel.

Art nouveau in Riga

Het twee keer bedrogen Letland

Al gauw komt het gesprek op de relatie tussen Letland en Rusland. Die is gecompliceerd en daardoor voor buitenstaanders moeilijk te begrijpen. Aan Zaiga’s verhaal is duidelijk te merken dat ze het pijnlijk vindt dat bepaalde dingen vaak verkeerd begrepen worden.

Eerst waren de Letten trouwe bodyguards van Lenin, vertelt ze. Dat was de reden dat Lenin Letland aan het begin van de eerste onafhankelijkheid (1918-1940) ‘eeuwige onafhankelijkheid’ gunde. Helaas mocht het niet zo zijn: in 1940 brak de eerste Sovjet-bezetting aan, waarbij veel Letten werden gedood of gedeporteerd. Hierdoor werd het Duitse leger, dat in 1941 binnenviel, in eerste instantie gezien als een bevrijder, maar ook daarmee kwamen de Letten bedrogen uit.

Direct na de Tweede Wereldoorlog zagen veel Letten de bui al hangen. Ze wilden niet wachten op een tweede golf deportaties als de Russen het weer voor het zeggen zouden krijgen. Eén op de tien Letten emigreerde. Ze hadden gelijk: in 1949 volgde inderdaad een tweede golf deportaties. Letse boeren kregen te horen dat ze over een half uur moesten klaarstaan om te vertrekken en nooit meer terug te komen. Vee, huisraad, alles bleef achter. De deur achter je op slot doen had weinig zin. De Sovjets gaven de boerderijen aan Russen, die het bij het aanbreken van de tweede onafhankelijkheid wel weer teruggaven aan Letten – ook al woonden zij er intussen misschien ook wel hun hele leven. Het is allemaal niet zo zwart-wit, zucht Zaiga. Het regent nog steeds en eigenlijk past dat wel bij wat ze over de geschiedenis van Letland vertelt.

Stiekem trouw aan Letland

Zaiga weet nog goed dat je in het Letland waar zij opgroeide nooit aan elkaar vroeg: waar kom je vandaan? Het lag allemaal te gecompliceerd en met één ondoordachte uitspraak kon je op de verdachtenlijst van het communistische regime belanden. Daarom wist iedereen precies waar je het beter niet over kon hebben, en welke propaganda je moest oplepelen op je eindexamen geschiedenis. Het volkslied van de Sovjet-Unie konden ze, als het echt moest, allemaal zingen. Maar liever zongen ze volksliedjes. Zaiga laat een stukje horen en ik krijg kippenvel als ik haar in gedachten voor me zie als meisje dat op zoveel manieren werd beperkt. Bloemen leggen bij het Vrijheidsmonument in Riga kon je in de gevangenis doen belanden. Net als juichen voor een zangeres die als verwijzing naar de Letse vlag (rood met een witte streep in het midden) een rode jurk droeg met in het midden een diep décolleté. Maar iedereen gniffelde van binnen, wetend wat ze ermee bedoelde.

Vrijheidsmonument in Riga
Het Vrijheidsmonument in Riga

Zaiga herinnert zich nog als de dag van gisteren hoe het voelde om altijd in de gaten te moeten houden of er iemand meeluisterde. Ze vindt het een onbeschrijflijk gevoel om nu te kunnen zeggen wat ze denkt. Om het land uit te kunnen om te reizen en om dingen te kunnen kopen. In de Sovjet-tijd was dat niet zo vanzelfsprekend, zelfs als je er wel geld voor had. Ook dan moest je maar net afwachten welke producten er te krijgen waren, en kon een auto kopen zomaar jaren duren.

Letse kerken en het communisme

We lopen richting de gouden koepels van de Orthodoxe kathedraal van Riga. De communisten vonden religie verwerpelijk: opium voor het volk noemden ze het. Als je iets wilde bereiken in Sovjet-Letland, kon je maar beter niet naar de kerk gaan. Je wist nooit wie je in de gaten hield en je zou zomaar je baan kunnen kwijtraken. Zaiga’s moeder durfde thuis dan ook geen kerstboom neer te zetten, bang als ze was dat de kinderen er in hun enthousiasme op school over zouden vertellen.

Grote Russisch-Orthodoxe kerk in Riga

De Sovjets braken bestaande kerken meestal niet af, maar gaven ze een andere functie, zoals planetarium, sportzaal of concertzaal. Daarbij hoefden ze natuurlijk niet voorzichtig met het historische gebouw en  interieur om te gaan, want dat was religie en daar wilden ze toch vanaf. Muren met muurschilderingen weghakken, betonnen vloeren of plafonds aanbrengen in eeuwenoude gebouwen, het kon allemaal. Logisch dus dat veel kerken er, toen Letland eindelijk weer onafhankelijk werd, belabberd aan toe waren.

Het Letland van nu

Of Zaiga bang is dat Rusland opnieuw de touwtjes in handen wil nemen in Letland? Nee. Ze voelt zich veilig als inwoner van een lidstaat van de EU en de NATO. Letland staat er niet meer alleen voor, verklaart ze stellig.

Mede daarom vindt ze het geen probleem dat er in Riga en Letland veel mensen wonen die Russisch spreken. Zo lang ze van Letland maar geen tweede Rusland proberen te maken. Niet voor niets moeten ze tijdens de inburgeringscursus de Letse taal leren, de echte Letse geschiedenis kennen (dus niet die uit de Sovjet-boekjes) en trouw aan Letland beloven. Veel Russischtalige mensen hebben dat al gedaan, onder andere omdat ze met een Lets staatsburgerschap vrij mogen reizen in de EU. Hun belofte van trouw aan Letland is genoeg om Zaiga gerust te stellen.

Beeld van zusterstad Bremen in Riga
Zaiga bij het geschenk van zusterstad Bremen: een beeld dat een venster op het Westen symboliseert

Zaiga is duidelijk trots op Letland. Tijdens onze wandeling door Riga vertelt ze over grote musici en sporters uit Letland. Jammer genoeg laten die Letland wel vaak achter zich, omdat ze in het buitenland meer kunnen verdienen. De Letse gemeenschappen die wereldwijd zijn ontstaan toen zoveel mensen de Russische deportaties ontvluchtten, worden nog steeds groter. Veel jongeren denken dat ze in het buitenland een mooiere toekomst kunnen opbouwen. Het is vast begrijpelijk, maar aan de andere kant zou ik willen dat Zaiga haar verknochtheid aan Letland op hen zou kunnen overdragen, zodat het land niet in z’n geheel vergrijst.

Een kattenkont als statement

Intussen zijn we via schilder- en regenachtige straatjes en pleinen met verlaten terrasjes aangekomen bij het plein met het Grote en Kleine Gildehuis. Aan de overkant zit op een torenspits geen haan, maar een kat. Dit Kattenhuis heeft nu eens niet met de Russische overheersing te maken, maar met die door de Duitsers die hier als kruisridders kwamen en van Riga een welvarende Hanzestad maakten. Letse kooplieden mochten geen lid van het gilde worden, ook al waren ze nog zo rijk geworden door de handel. De Letse koopman die het optrekje tegenover het gildehuis bezat, liet zijn ongenoegen daarover duidelijk merken en zette boven op de toren een kat die pontificaal zijn achterwerk op het Grote Gildehuis gericht hield. Toen hij later alsnog werd toegelaten, draaide hij de kat om, zodat hij nu met zijn gezicht naar het gildehuis toe staat.

Kat tegenover het Grote Gildehuis in Riga

Hier eindigt mijn wandeling met Zaiga. In plaats van een toeristische rondleiding door Riga is het in mijn beleving vooral een reis door de tijd is geworden. Ik ben onder de indruk: verhalen die ik tijdens mijn studie Slavistiek wel al had gelezen, heb ik nu gehoord uit de mond van Zaiga, die ze zelf heeft meegemaakt.

Het Riga van nu

De volgende ochtend sta ik extra vroeg op, zodat ik Riga nog even met een andere bril kan bekijken. Nu zie ik het Riga zonder regen, en het toeristische Riga van nu. Met mooie, oude gebouwen die in sommige gevallen nog heel wat onderhoud nodig hebben, en er in andere gevallen al prachtig uitzien.

Zwarthoofdenhuis in Riga
Het Zwarthoofdenhuis in Riga, met dank aan het Sovjet-regime voor de zwarte blokkendoos ernaast

Daarnaast is er één ding dat ik nog per se wil zien voordat ik afreis naar Zemgale en Kurzeme in het Westen van Letland: de Centrale Markt van Riga. Die is gevestigd in wat oorspronkelijk vijf zeppelin-hangars waren. Ze werden gebouwd toen zeppelins de toekomst leken te hebben, maar toen na de ramp met de Hindenburg het enthousiasme voor zeppelins in de luchtvaart verdween, kregen ze een andere bestemming.

Centrale Markt in Riga

Toen ik vlak na openingstijd de Centrale Markt in stapte, hing er een heel ander sfeertje dan in bijvoorbeeld de Markthal in Rotterdam of Torvehallerne in Kopenhagen. Het deed me denken aan mijn studiereis naar Moskou en Sint-Petersburg. Tijdens die reis had ik al gemengde gevoelens over Rusland en dat is er de afgelopen jaren niet minder op geworden. Toch moest ik glimlachen toen ik door een voetgangerstunnel vol kioskjes terugliep richting het centrum van Riga, begeleid door de klanken van een in het Russisch zingende straatmuzikant. Zonder mijn Letse gastheren en -vrouwen te willen kwetsen, vond ik het toch ook erg leuk om allerlei details terug te zien die ik me herinnerde uit Rusland. Een gecompliceerd gevoel, een gecompliceerde geschiedenis. Letland laat zich niet makkelijk uitleggen.

Meer van Riga zie je in deze video.

Ik werd uitgenodigd om Letland te bezoeken voor Stralend Letland.

Deze blogpost kan affiliatelinks bevatten. Als jij via zo’n link iets koopt of boekt, krijg ik een kleine vergoeding. Dit gebeurt anoniem en kost jou niets extra’s. Samenwerkingen en affiliatelinks stellen mij in staat om deze website te onderhouden en jou van informatie te blijven voorzien. Meer hierover lees je in mijn disclaimer/privacyverklaring.

Sandra van Bijsterveld
Sandra van Bijsterveld

Leuk dat je er bent! Mijn naam is Sandra van Bijsterveld. In 2013 begon ik met bloggen en inmiddels doe ik dat fulltime. Op Stralend Letland deel ik mijn persoonlijke ervaringen en tips voor een vakantie in Letland met je. Op andere websites blog ik over onze vakanties in Polen, Kroatië, Slovenië, Hongarije, Servië en Tsjechië.

8 reacties

  1. Erg interessant om over de geschiedenis van Letland te lezen. Ik heb me regelmatig afgevraagd hoe de mensen daar leven en leefden, in een land zoals Letland maar ook Estland en Litouwen. Dankzij jouw blog ben ik op dat gebied een stukje wijzer geworden 🙂

  2. Het is al weer een tien jaar geleden dat wij in Riga waren.
    Het contrast toen tussen de schitterende oude stad, met daarin peperdure auto’s, die het gigantische parkeertarief daar kennelijk wel konden betalen, en de weg van het busstation naar die stad, vol oude vrouwtjes die probeerden wat geld te verdienen met het verkopen van kousen etc, staat in m’n geheugen gegrift.
    Geld geven aan bedelaars ook, Letland had toen nog geen euro, en wij hadden de koers van het Letse geld niet goed begrepen.
    We gaven dus wat veel, tot verbijstering van de ontvanger.

  3. Interessant om over de geschiedenis door de ogen van een local te lezen. Ik vertrek morgen naar Riga, dus leuk om alvast wat extra achtergrondinformatie te hebben.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ik ga akkoord met het privacybeleid.